เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ (Dyspareunia)

Dyspareunia เป็นภาวะที่ผู้ป่วยมีอาการปวดหรือไม่สบายบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์หรืออุ้งเชิงกราน ระหว่างหรือหลังการมีเพศสัมพันธ์ อาการดังกล่าวอาจเกิดขึ้นเป็นครั้งคราวหรือเป็นเรื้อรัง และส่งผลกระทบทั้งด้านร่างกาย จิตใจ ความสัมพันธ์ และคุณภาพชีวิตโดยรวม ภาวะนี้สามารถพบได้ทั้งในเพศหญิงและเพศชาย

Dyspareunia พบได้ค่อนข้างบ่อย โดยเฉพาะในเพศหญิง รายงานการศึกษาพบว่าเพศหญิงประมาณร้อยละ 10–20 เคยมีประสบการณ์เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ในช่วงใดช่วงหนึ่งของชีวิต ขณะที่ในเพศชายพบได้น้อยกว่า แต่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีโรคของระบบทางเดินปัสสาวะและต่อมลูกหมากร่วมด้วย

ลักษณะอาการ

อาการในเพศหญิง

• ปวดหรือแสบขณะมีการสอดใส่ หรือระหว่างการเคลื่อนไหว
• ปวดลึกบริเวณอุ้งเชิงกราน หรือท้องน้อย
• รู้สึกแห้ง ระคายเคือง หรือแสบช่องคลอด
• อาจมีอาการปวดต่อเนื่องหลังมีเพศสัมพันธ์

อาการในเพศชาย

• ปวดบริเวณอวัยวะเพศขณะสอดใส่หรือขณะหลั่ง
• ปวดบริเวณอัณฑะ ฝีเย็บ หรือท้องน้อย
• รู้สึกตึงหรือเจ็บบริเวณหนังหุ้มปลายอวัยวะเพศ
• อาจมีอาการปวดร่วมกับปัสสาวะแสบขัด

สาเหตุของอาการเจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์

สาเหตุของ Dyspareunia แตกต่างกันระหว่างเพศหญิงและเพศชาย โดยอาจเกิดจากปัจจัยทางกาย ทางจิตใจ หรือทั้งสองร่วมกัน ทั้งนี้ความเข้าใจสาเหตุที่พบบ่อยในแต่ละเพศมีความสำคัญต่อการวางแผนวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสม

สาเหตุในเพศหญิง ที่พบบ่อย ได้แก่ ภาวะช่องคลอดแห้ง การติดเชื้อในช่องคลอด และความผิดปกติของกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน

1. สาเหตุทางกาย
   • ภาวะช่องคลอดแห้งจากการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน โดยเฉพาะในสตรีวัยหมดประจำเดือน หรือขณะให้นมบุตร
   • การติดเชื้อในช่องคลอดหรือปากมดลูก เช่น เชื้อรา แบคทีเรีย หรือโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
   • ภาวะกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานหดเกร็งผิดปกติ (pelvic floor dysfunction)
   • การอักเสบหรือโรคของอวัยวะอุ้งเชิงกราน เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (endometriosis)
   • แผลเป็นหรือการเปลี่ยนแปลงทางกายวิภาค จากการผ่าตัด การคลอด หรือการบาดเจ็บ
2. สาเหตุทางจิตใจและจิตสังคม
   • ความวิตกกังวลหรือความกลัวต่อการมีเพศสัมพันธ์
   • ประสบการณ์ทางเพศที่ไม่ดีในอดีต
   • ความเครียด ภาวะซึมเศร้า หรือปัญหาความสัมพันธ์กับคู่

สาเหตุในเพศชาย ที่พบบ่อย ได้แก่ โรคของต่อมลูกหมาก การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ และความผิดปกติของหนังหุ้มปลายอวัยวะเพศ

1. สาเหตุทางกาย
   • การอักเสบหรือติดเชื้อของระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น ท่อปัสสาวะอักเสบ
   • โรคของต่อมลูกหมาก โดยเฉพาะต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรัง
   • ความผิดปกติของหนังหุ้มปลายอวัยวะเพศ เช่น หนังหุ้มปลายตีบหรืออักเสบ
   • การอักเสบของอัณฑะหรือท่อนำอสุจิ
   • ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดหรือการบาดเจ็บบริเวณอุ้งเชิงกราน
2. สาเหตุทางจิตใจและจิตสังคม
   • ความวิตกกังวลเกี่ยวกับสมรรถภาพทางเพศ
   • ความเครียดเรื้อรังหรือภาวะซึมเศร้า
   • ปัญหาความสัมพันธ์กับคู่

แนวทางการวินิจฉัย

การวินิจฉัย Dyspareunia จำเป็นต้องอาศัยการซักประวัติอย่างละเอียด ครอบคลุมลักษณะอาการ ระยะเวลาที่เป็น ปัจจัยกระตุ้น และผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน ร่วมกับการตรวจร่างกายที่เหมาะสม การตรวจภายในในเพศหญิง หรือการตรวจระบบทางเดินปัสสาวะและต่อมลูกหมากในเพศชาย อาจพิจารณาการตรวจทางห้องปฏิบัติการหรือการตรวจทางภาพถ่ายเพิ่มเติม หากสงสัยสาเหตุเฉพาะ

แนวทางการรักษา

การรักษาขึ้นอยู่กับสาเหตุเป็นสำคัญ และมักต้องใช้แนวทางแบบองค์รวม

• การรักษาสาเหตุทางกาย เช่น การให้ยาปฏิชีวนะ ยาต้านการอักเสบ หรือฮอร์โมน
• การใช้สารหล่อลื่นหรือการดูแลภาวะช่องคลอดแห้ง
• การทำกายภาพบำบัดกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน
• การให้คำปรึกษาทางจิตใจหรือการบำบัดคู่
• การให้ความรู้และสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะที่เป็น

สรุป

เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ (Dyspareunia) เป็นภาวะที่พบได้ทั้งในเพศหญิงและเพศชาย มีสาเหตุได้หลากหลายทั้งทางกายและจิตใจ การประเมินและการรักษาที่เหมาะสมควรคำนึงถึงผู้ป่วยเป็นศูนย์กลาง และมุ่งเน้นการแก้ไขสาเหตุร่วมกับการดูแลด้านจิตสังคมอย่างรอบด้าน การเข้าพบแพทย์ตั้งแต่ระยะแรกจะช่วยเพิ่มโอกาสในการรักษาและฟื้นฟูคุณภาพชีวิตได้อย่างมีประสิทธิภาพ